2008 оны долдугаар сарын 1. Монголчуудын хувьд хар өдөр. Дан ганц шатсан байшин, хагарсан шил, асгарсан цуснаас биш.

17 жилийн дараа ч үнэн нь тодорсонгүй. Харин улстөрчдийн бие бие рүүгээ чихсэн, бултаж зугтсан хариуцлагагүй тайлбарууд л үлджээ. Энэ өдөр төр иргэд рүүгээ буудсан. Энэ бол хөдөлшгүй үнэн. Тэр өдөр дөрвөн залуу буудуулж амиа алдсан. Энэ бас хөдөлшгүй үнэн.

Тэр өдөр жагсаал тайван эхэлсэн. Тэгээд ширүүссэн. Буу дуугарсан. Хэн буудсан нь тодорхойгүй. Хэн тушаал өгсөн нь ч тодорхойгүй. Долоон жилийн турш ч, арван долоон жилийн турш ч тодорсонгүй.

Гэхдээ бид түүх мэднэ. Буудлага болсон. Иргэд амиа алдсан. Цагдаа буудсан. Гэтэл ямар ч дарга, ямар ч улстөрч “би тушаал өгсөн” гэж хэлээгүй. Харин ч “би буруугүй” гээд зугтсан. Ч.Амарболд, О.Зоригт, Ш.Батсүх нар ял сонссон ч өршөөлөөр суллагдсан. Гэтэл яг буудсан цагдаа, яг тушаал өгсөн дарга олдоогүй.

Ерөнхийлөгч байсан Н.Энхбаяр “Би Онц байдал зарласан гавьяатай хүн” гэж ярьдаг. Гэтэл тэр Онц байдал зарласны дараа л таван залуу амиа алдсан. Онц байдлыг оройтож зарласан ч хариуцлага хүлээгээгүй. Ер нь тэгээд Онц байдал хэрэгтэй байсан юм бол эртхэн зарлаж болох л байсан. Хэрвээ зарлах шаардлагагүй байсан юм бол яагаад зарласан?

Ерөнхий сайд байсан С.Баяр намынхаа байранд шигдэж, Ерөнхийлөгчид шахалт үзүүлж Онц байдал зарлуулсан гэдэг. Хэзээ ч энэ талаар дэлгэрэнгүй ярьдаггүй. Зүгээр л “цаг нь болохоор ярина” гэж томордог. Цаг нь хэзээ вэ?

ЦЕГ-ын дарга байсан Ч.Амарболд цагдаа үймээнийг хянана гэж итгэлтэй хэлж байсан. Чадаагүй. Хоригдсон. Суллагдсан. Гэвч хэзээ ч ам нээж, үнэнээ ярьсангүй. Гэмт хэрэг үйлдсэн нь ч тодорхойгүй, үйлдээгүй нь ч бүрхэг.

Энэ өдрийн жагсаалын урд талд явсан хүмүүс нь өнөөдөр албан тушаалд хүрсэн. Жагсаал хяналтаасаа гарч үймээн болоход оролцсон хүмүүс хариуцлага хүлээгээгүй. Шатаасан байшингууд нь төсвийн мөнгөөр сэргээгдэж орд харш болсон. Харин амиа алдсан таван залуугийн амьдрал, тэдний ар гэрийг хэн ч дурсдаггүй.

Нэг талынхан суудлаа сольж, нийлбэр нь өөрчлөгдөөгүй. Хариуцлага хүлээсэн хүн алга.

Хэрвээ энэ бүхнийг хэн нэгэн улстөрч зориуд хийсэн гэж үзвэл тэр бол ардчилал руу чиглэсэн хамгийн харгис довтолгоо. Хэрвээ энэ бүгд болзошгүй алдаа байсан бол энэ алдааг нөхөж, үнэнийг ил болгох цаг хэдийнэ болсон.

Хамгийн аюултай нь тэр өдрийн талаар мэдээ гармагц сэтгэгдэл дээр “Хэнд ч хэрэггүй тэнүүлчдийг буудсан нь дээр” гэх үг гарах. Энэ бол нийгмийн ёс суртахууны ялзрал. Хүний амь ямар ч нөхцөлд үнэтэй. Ямар ч хүнийг төр буудах ёсгүй. Хамгийн муу хүнийг ч төр буудахыг зөвтгөж эхэлбэл, маргааш чиний ээлж.

2008 оны долдугаар сарын 1 бол зүгээр нэг жагсаал биш. Энэ бол төр, түмний хоорондын итгэлийн анхны том хагарал. Энэ өдөр Монголд хүнээ хүн гэж үзэх үзэл үхсэн. Энэ өдөр төр буудсан. Үнэн үхсэн. Хариуцлага сураггүй болсон.

Үнэнийг нуусан төр бол төр биш. Шударга ёс нэхээгүй ард түмэн бол ард түмэн биш.

Хэзээ нэгэн цагт Онц байдлын үед хуралдсан ҮАБЗ-ийн хурлын тэмдэглэл, УИХ-ын хаалттай чуулганы протоколууд ил болох ёстой. Тэдгээрт хэн юу ярьсан, хэн юуг дэмжсэн, хэн ямар тушаал өгсөн гэдэг үнэн ил болно. Үүнийг нэхэх нь бидний үүрэг. Хэрвээ энэ үнэн хэзээ ч илрэхгүй юм бол 2008 оны долдугаар сарын 1 шиг өдөр ахиад ирнэ.

Тэр цагт буудуулагсад ахиад иргэд байх уу? Харин буудагчид ахиад төрийнхөн байх уу?