Жил бүрийн 9 сарын 10-ны өдрийг улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдэгсдийн дурсгалыг хүндэтгэх өдөр болгон орон даяар хүндэтгэн өнгөрүүлж байх тухай УИХ-ын шийдвэр 1996 онд гарч байсан. Өнөөдөр /2020.09.10/ Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х. Баттулга, Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар, УИХ-ын дэд дарга С.Одонтуяа нар Хэлмэгдэгсдийн хөшөөнд цэцэг өргөлөө.
Улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдэгсдийн дурсгалыг хүндэтгэх өдрийн тухай УИХ-ын дарга Г.Занданшатар өөрийн цахим хуудаснаа үзэл бодлоо илэрхийлжээ. Тэрээр : "Цаг хугацаа улирахын хэрээр түүх мартагдаж, шарх аньдаг. Гэвч сорив нь хэзээ ч арилдаггүй. Тийм учраас л бид энэ өдрийг тасалдуулалгүй жил бүр санагалзаж байх учиртай юм.
Энэ аймшигт явдлын үр дүнд Монгол улсын маань хүн ард сэтгэлийн шарх эдэлж, итгэлийн галаа бөхөөлгөж улс эх орон маань асар олон тооны хүнийхээ амь насыг алдаж, чамгүй тооны иргэдээ эд мал хөрөнгөтэй нь хүний нутаг руу дүрвэхэд хүргэсэн гашуун түүхтэй.
45000 гаруй Монголчууд тайван бүс нутаг руугаа нүүдэллэж Өвөрмонголын зүг ар гэр, эд хөрөнгөтэйгээ цуг очсон байдаг. Тухайн цаг үеийн Монголын хүн амын 10-аад хувьтай тэнцэх хүн амаа гадагш алдсан гашуун түүх гэж ойлгож болно.
Нүүдэлчин соёл маань бидний нэгээхэн хэсгийг ч болов амьд мэнд авч үлдсэн боловч хожмоо хүний нутгийн иргэн болгох юм чинээ хэн санахав дээ.
Нөгөөтэйгөөр тэр олон хүний шилжилт энэ их хэлмэгдүүлэлтийн эрчийг сулруулахад багагүй хувь нэмэр оруулсан.
Эх орноосоо урвагч нэр зүүж байсан тэдгээр хүмүүс эх оронд нь амьдрах аргагүй болсонд л арга буюу өвөр нутгийг зорьсон хэрэг.
Түүнээс ч илүү эмгэнэлт түүхийг амссан, хэлмэгдэж амь нас, бие сэтгэлээрээ хохирсон 36 мянган хүний ар гэрийнхэн ч бас шууд бус хамаарлаар хохирч үлдсэн.
Хэдийгээр бид тэдний нэр төрийг сэргээлгэж цагаатгаж байгаа хэдий ч наанадаж иргэдийнхээ сэтгэлийн шархлуулсан, цаанадаж улс орныхоо түүхийг харлуулсан түүхэн цаг үеийг туулжээ.
Монголчууд зовж үзээгүй ард түмэн гэдэг бид түүхэндээ зовж үзсэн юм. Хүн амынхаа 5 хувийг зольж, 10 хувийг гадагш урсгасан тийм л гашуун цаг үеийг туулсан нь зовлон биш юм бол өөр юуг зовлон гэх билээ.
Тиймээс энэ өдөр гашуун түүхийн золиос болсон тэр олон хүн, тэдний ар гэрийнхэнд хүндэтгэл үзүүлэх учиртай бүх Монгол үндэстний хэмжээний санагалзах өдөр юм" гэжээ.
