Орчуулгын киноны дуу оруулагч, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Өлзийн Наранбаатартай ярилцлаа.

-Монгол Улсын гавьяат жүжигчин хэмээх эрхэм цол хүртсэнд баяр хүргэе. Танд шагнал гардуулах үедээ Ерөнхийлөгч юу гэж хэлэв?

-33 жил урлагийн салбарт, киноны салбарт, дуу оруулах салбарт ажилласан нөр их хөдөлмөр, ур чадвар, авьяас билэг, орчуулгын кино, хэд хэдэн кинонд тоглосон зэргийг төр засгаас үнэлж энэ сайхан цолыг олгосонд туйлаас их баярласан. Ерөнхийлөгч “Хөдөлмөр зүтгэлийг тань төр засаг үнэллээ. Танд баяр хүргэе” гэсэн. Ер нь их том цол байдаг юм байна. Хүн аливаа нэг ажил мэргэжил сонгоод, түүндээ тууштай олон жил яваад, хөдөлмөрлөж зүтгээд, улсынхаа нэгэн салбарыг хөгжүүлэх үйлсэд өөрийнхөө хувь нэмрийг оруулаад, оюун ухаанаа зориулаад, хүч хөдөлмөрөө зарцуулаад явахад шагнал нь ирдэг юм байна. Би шагнал нэг их тоодоггүй. Тэгээд юм гэж их сонин. Цол авъя гээд араас нь гүйгээд байдаг олдоггүй хүмүүс байдаг шүү дээ. Тоодоггүй хүмүүст амархан ороод ирдэг юм байна. /инээв/

-Таны хувьд 33 жил шүү дээ. Амархан байна гэж үү?

-Он жил их хурдан юм байна. Саяхан л би телевизийн босгоор алхаж байлаа. Тэр нь 1992 он. Тэр үед ганцхан телевиз байсан нь Монголын үндэсний телевиз байлаа. Тэнд очиж дадлага хийсэн. Дадлага хийхдээ харин азтай телевиз талд нь хуваарилагдсан. Хүүхдүүдийг хоёр хуваагаад Монголын радиод бас хуваарилсан юм. Телевиз талд нь би хуваарилагдаж дадлага хийлээ. Тухайн үед үндэсний телевизээр хүүхдийн амралтад зориулж хүүхдийн кино гаргадаг байсан. Тэр үед нь таарч дадлага хийгээд германы хүүхдийн олон ангит “Банштай зутан” кинонд дуу оруулж, дуу оруулалтын амтад ороод л орчуулгын киноны дуу оруулагчийн ажил минь 1992 оноос эхэлсэн юм. Энэ амархан ажил биш л дээ. Ер нь их нарийн. Тухайн үедээ оюутан, залуухан юу ч мэдэхгүй л орж байгаа юм. Жүжигчний ангид сурдаг учир хэл ярианы хичээл орно. Кинонд дуу оруулахад тэр хичээлүүд минь ойрхон байжээ. Одоо бодоход багш нарын маань хэлж заасан их ойрхон байж дээ гэж боддог. Биднийг дадлага хийж байхад нэрт нэвтрүүлэгчид бидэнд зааж хэлнэ. Тухайн үед орчуулгын кинонд дуу оруулдаг мэргэжлийн жүжигчид байгаагүй. Нэвтрүүлэгчид дуу оруулдаг байсан үе. Тиймээс мэргэжлийн жүжигчид байгаагүй учир том том нэвтрүүлэгч ах, эгч нар хэлж байгаа юм. Ийм арга барилаар хийнэ шүү, та нар жүжигчний ангийн хүүхдүүд учраас багцаатай юм байгаа байх. Гэхдээ та нар телевизийн орчуулгын кинонд дуу оруулахад ингэнэ, тэгнэ гээд хэлж өгөөд анх орж байлаа. Амаргүй байсан. Кино уншихаар сандраад хөлс гэж асгарна. Тэр үед бичлэг гэж байхгүй шууд эх орон даяар уншдаг байлаа шүү дээ. Студи дотор суугаад, шууд уншина. Тэгэхээр алдах эрх байхгүй.

-Алдаа гаргаж байсан тохиолдол бий юу?

-Байхгүй. 21:00 цагт мэдээ яваад 21:30 цагт кино эхэллээ гэхэд 10 минутын өмнө ороод л студи дотор сууж байна. Орчуулга нь ирчихсэн байна. А4 цаасан дээр цохичихсон. Одоогийнх шиг урд компьютер байхгүй шүү дээ. Цаасан дээрээс орчуулгаа хараад л, чихэвчээ зүүгээд, дүрсээ хараад шууд л уншина. Гэхдээ бид дадлага хийгээд анх кинонд дуу оруулж эхэлж байхад киногоо өдөрт 2-3 үзнэ. Тэгээд давтаад, дүрсэндээ яриагаа тааруулаад, үүн дээр зогсох юм байна, энэ үгийг хурдан хэлнэ, үүнийг удаан хэлэх юм байна гэх мэтээр үгээ тааруулж бэлдсэний дараагаар уншилт орно. Бичлэг байхгүй учир зогсоод “Өө энийгээ засъя” гэсэн юм байхгүй шүү дээ.

-Ер нь алдаа гаргаж байсан хүн бий юу?

-Айхавтар том алдаа гаргаж байсан тохиолдол байхгүй. Үгээ хоцорч хэлэх, гацаж хэлэх ч юм уу тиймэрхүү алдаа гарна л даа. Гадаа нь биднийг бэлтгэж байсан нэвтрүүлэгч ах, эгч нар сонсож байгаа шүү дээ. Тэгээд л уншилт дуусаад гарч ирэхээр “За Наранбаатар аа, чи өнөөдөр тэр үгэн дээр ингэлээ шүү. Энэ үгэн дээр тийм алдаа гаргалаа шүү. Тэр үгийг тэгж хэллээ шүү” гээд л засна. Тэр үед нь түүнийг нь сайн мэдэхгүй. Хар хөлс цуваад л гарч ирдэг байсан. Тэгэхээр амархан ажил биш л дээ. Нарийн, ур ухаан, мэдрэмж шаардана.

-Таны аав ахмад дайчин хүн байсан гэсэн. Аль нутгийн хүн бэ. Аав, ээжийнхээ тухай яриач?

-Миний аав, ээж хоёр одоогийн Дорноговь аймгийн Дэлгэрэх суманд төрж, өссөн. Би аавынхаа төрсөн нутаг Дорноговь аймгийн Дэлгэрэх сум гэж явдаг юм. Аав минь 1927 онд, ээж минь 1930 онд төрсөн хүмүүс. Ээж минь сумандаа монгол хэл уран зохиол, бага ангийн багш хийж байсан. Аав минь бага залуудаа ах, дүү нартайгаа мал маллаж байгаад 1945 оны Чөлөөлөх дайнд 18 настай цэрэгт татагдсан. Дайн дуусаж цэргээс халагдаад нутагтаа эргэн ирсэн. Тэр үед нь ээж сумандаа багшилдаг байлаа. Хоёр залуу хүмүүс танилцаад, гэр бүл болсон. Бид эхээс тавуулаа. Би нэг эгч, гурван ахтай айлын бага.

-Таны аав цэргээс халагдаад төмөр замчин болсон гэсэн. Тэгэхээр төмөр замчны хүүхэд яаж яваад урлагтай холбогдов?

-Манайх их олон нүүсэн. Аав, ээж минь Зүүнбаянгийн нефтийн үйлдвэрт хэсэг ажиллаад, Замын-Үүд рүү нүүлээ. Тэндээсээ Сайншандад хэсэг ажилласан. Тэнд том эгч, ах хоёр минь төрсөн. Дахин тэндээсээ нүүж Чулуун завод гэж миний төрж, өссөн газар очсон. Тэр үед төмөр замын зөрлөг дээр чулууны үйлдвэр байгуулагдсан. Төмөр зам тавьдаг чулуу үйлдвэрлэдэг үйлдвэр байгуулагдаж, аав минь тэр үйлдвэрт жолоочоор очлоо. Тэнд манайх олон жил болсон. Төмөр замын тэр зөрлөгөөс 12 км зайтай Дорноговь аймгийн Даланжаргалан сумын төв байрлана. Төмөр замын ажилчдын хүүхдүүд тэр сумын сургуульд автобусаар очиж сурна. Тэр үед төмөр замын зөрлөг дээр эмнэлэг байхгүй. Төмөр замын ажилчид сумын эмнэлэгт очиж үзүүлдэг. Тэр сумын эмнэлэгт ээж минь намайг төрүүлсэн. Тэгэхээр би Даланжаргалан суманд төрсөн. Төмөр замын 25 дугаар зөрлөг миний өссөн газар. Бага нас минь тэнд өнгөрсөн. Тэгэхээр би төмөр замын хүүхэд л дээ. Аав, ээж минь намайг цэцэрлэгт өгөөгүй. Аавынхаа машины кабинд л өссөн. Тэгээд нэгдүгээр ангид орлоо. Автобусаар хичээлдээ явна. Сумын сургуульдаа 1-8 дугаар анги хүртлээ сурсан. Багадаа жаахан дуулдаг, шүлэг уншдаг авьяастай хүүхэд л байсан юм шиг байна лээ. Ээж минь номтой нөхөрлө гээд л номын сандаа гадаад, дотоодын олон сайхан ном  зохиол, үлгэр туульс аваад тавьчихдаг. Надаар уншуулна. Аав, ээжээс заяасан жаахан авьяас надад байсан байх. Тэр нь 5-6 дугаар ангид ороход гарч ирж байна л даа. Урлагийн үзлэгээ аваад гарчихдаг хүүхдүүд байдаг даа. Тэр тал руугаа дуугаа дуулаад, шүлгээ уншчихна. Сургуулийнхаа шинэ жилээр алиалагч болно. Тэндээс л миний урлагийн зам руу орох эхлэл тавигдсан юм болов уу гэж боддог юм.

-Таны аав, ээж дуу хоолойны хувьд ямар хүмүүс байв. Таны хоолой хэнээс өвлөгдсөн бэ?

-Дуу хоолойны хувьд аав, ээжийгээ дуурайсан тал байхгүй байх аа. Царай төрхөөрөө ээжийн талыг дуурайсан. Ээжтэйгээ их төстэй. Аав минь морин хуур сайхан тоглоно. Өөрөө сонсголоороо сурсан. Би тэр морин хуур дарах авьяасыг нь сурч чадаагүй. Манай ах нар ч сураагүй. Аав их залуудаа морин хуур дараад сурчихсан. Яагаад гэвэл аавын төрсөн нутаг Дорноговь аймгийн Дэлгэрэх сум морин хуураараа их алдартай газар байсан. Тэндээс л аав минь өөрийнхөө өвөг дээдэс, ах нарыг хараад л морин хуур сурсан юм шиг байна лээ. Нот харахгүй сонсголоороо тоглочихдог хүн байсан. Ээж минь бага ангийн багш болохоор их сайхан бичдэг. Хоолойны хувьд би боддог юм. Төрөлхийн л ийм хоолой байна гэж. Урлагийн сургуульд сурч байхдаа дуу хоолойны дасгал их хийдэг. Телевизэд ороод ч дуу хоолойны дасгал их хийдэг дасгалын хүчээр хоолой минь хөгжиж, дэвжсэн болов уу гэж боддог юм.

-Та оюутан байхдаа Ардын жүжигчин Ц.Гантөмөр гуайн шавь байсан гэсэн. Телевизэд бас алтан үеийнхэнтэй мөр зэрэгцэн ажиллаж байв уу. Тухайн үедээ тэдгээр хүмүүстэй ажиллана гэдэг бас их нэр төрийн хэрэг биз?

-Тийм шүү. Театр, кино, телевизийн, радиогийн алтан үеийн сайхан жүжигчид, ах эгч нартай би ажиллаж байсан. Би телевизэд их олон жил ажилласан. Орчуулгын кинонд дуу оруулж олон жил ажиллалаа. Монголын радиод нэвтрүүлэгчээр ажиллаж байлаа. Монгол Улсын Хүүхэлдэйн театрт жүжигчнээр ажиллаж байлаа. Театр, радио, телевизэд олон сайхан алтан үеийнхэнтэй ажилласан. “Халтар царайт” гэж кино үндэсний телевизээр гарахад анх бичиж эхэлсэн. Түүнээс хойш үндэсний телевиз 1995-1996 оны үед Дуу бичлэгийн студи гэж байгуулаад мэргэжлийн дуу оруулагч, жүжигчдийг авчирч телевизийн кинонд дуу оруулдаг болгоё гэж эхлүүлсэн байдаг. Намайг 1992 онд дадлага хийж байхад намайг дуу оруулагчаар авъя гэж санал тавиад, багш нар ч “Чи хичээлээ зохицуулаад телевизэд дуу оруул” гэж хэлээд анх орсон. Мэргэжлийн хэдэн хичээлдээ суучхаад ерөнхий эрдмийн хичээлдээ бараг суухгүй. Телевиз рүү гүйчихнэ. Оюутан байхдаа цалинтай байлаа шүү дээ. Кинонд дуу оруулахаар цалин өгнө. Тийм л оюутан байлаа. Сургуулиа төгсөөд өөрийн эрхгүй хөл минь телевиз рүү гүйсэн дээ. Төгсөөд ирлээ гээд л кинондоо дуу оруулаад явсан. 1995 онд Дуу бичлэгийн студи байгуулагдаад Монгол кино үйлдвэрийн мэргэжлийн том том жүжигчдийг авчирч кинонд дуу оруулдаг болсон. Тэр том жүжигчдийг би хараад л хүүхэд байхдаа сонсож өссөн дуу хоолойг нь сонсоод баярлах, гайхах, сүрдэх шиг болсон. Тэгээд л би ийм том чадварлаг жүжигчидтэй, энэ алтан үеийнхэнтэй тохой нийлүүлэн суугаад дуу оруулна гэдэг нэг талаасаа их бахархалтай. Нөгөө талаасаа их сонин санагдаад л баярлах, гайхах зэрэгцээд их сонин болж байсан. Тухайн үед кино редакцын найруулагч Гүндэгмаа гэж ах байсан. Орчуулгын киноны том найруулагч. Би ч яах вэ. Дөнгөж сургуулиа төгсөөд ирсэн хүүхэд. Шууд орчуулга уншдаг байж байгаад дуу бичлэгийн студид бичдэг болоод, Гүндэгмаа ах намайг оруулдаггүй. Дандаа тэр том ах эгч нар мэргэжлийн хүмүүсийг оруулдаг. Чи байж бай. Зогсож бай гээд л. Тэгээд л би тэднийг хараад ах эгч нар ямар арга барилаар дуу оруулж байна. Хэн нь яаж ажиллаж байна гэдгийг залуу хүүхэд хараад л. Сонжоод, сонирхоод л. Эерэг дүрийг ингэж гаргах юм байна. Сөрөг дүрийг ингэж ярих юм байна. Хүүхэлдэйн киноны чоно, баавгай ингэж ярьдаг юм байна. Хүүхдийн кинонд ингэж дуу оруулах юм байна гэдгийг тэр сайхан алтан үеийн жүжигчдээс харж, кинонд дуу оруулах арга барилыг сурч авч байсан. Найруулагч Гүндэгмаа ах намайг нэлээд харуулж байгаад “Чи одоо ор. Тэрний дууг оруул” гээд оруулж байлаа. Хэдэн сар харуулж байгаад надаар дуу оруулуулж байсан юм. Түүний өмнө хэсэг ах эгч нарыг хараад, цай хоолонд нь гүйгээд л, юм хумыг нь дөхүүлж өгдөг л хүүхэд байлаа. Тэгж дуу оруулагч болж ажиллаж эхэлж байлаа.

-Та хэллээ шүү дээ. Сонсож өссөн дуу хоолойныхоо эзэдтэй тохой нийлүүлэн хамтран ажиллах сүрдмээр, бахархмаар санагдаж байсан гэж. Бидний үе харин таны дуу хоолойг сонсож өссөн үеийнхэн. “Банштай зутан”, “Халтар царайт”, “Волтрон” гээд л. Одоо та эргээд залуу үеийнхэндээ хэр зааж сургаж байна. Таныг орчуулгын киноны дуу оруулагч болгоно гэж олж харсан багш нар шигээ танд сургаад авчихмаар, эсвэл гарын шавь болгосон хүн хэр олон байна вэ?

-Байлгүй яах вэ. Гэхдээ гарын арван хуруунд багтахаар цөөхөн. Тухайн үед би залуу хүүхэд. Дуу оруулж явж байгаад алтан үеийн сайхан жүжигчидтэй мөр зэрэгцэн хэдэн жил ажиллалаа. Тэгээд явахаар бас нэг өөрийн гэсэн арга барилтай болно оо доо. Учраа олоод л ингэж ажиллах юм байна, ингэж ярих юм байна гээд л. Би чинь залуу байхдаа кинонд дуу оруулчхаад гэр рүүгээ хурдан гүйдэг байсан юм. Яагаад гэвэл телевизээр өөрийнхөө дуу хоолойг сонсох гээд. Би хаана нь алдаж байна вэ. Ямар үгийг яаж хэлж байна. Юу гэж хэлэх ёстой үгийг яаж хэлээд алдсан байна гэх мэтээр алдаа оноогоо сонсох гэж өөрийгөө сонсдог байсан юм. Тэндээс алдаагаа сонсож аваад л дараа нь би энэ үгийг ингэж хэлэх ёстой юм байна. Энэ үгэн дээр ажиллах юм байна гэх мэтээр дүгнэлт хийдэг. Тэр нь аажимдаа дэвшсээр арга барил сууж байгаа юм л даа. Ингээд 15-16 жил ажиллалаа. Тэр хооронд ч олон телевиз бий боллоо.  Үндэсний телевизийн араас Улаанбаатар телевиз буюу одоогийн UBS tv бий болж, тэнд очиж дуу оруулдаг боллоо. Олон кинонд дуу оруулсан. Түүний дараа 25 дугаар суваг телевиз байгуулагдаж бас л очиж дуу орууллаа. Eagle телевизэд хүртэл дуу оруулж байсан. Дөрөв дэх телевиз Eagle. Сая 30 жилийн ой нь болж байна. Гиллиганы арал, Цахиур чулууныхан гээд л танай үеийнхэн сайн санана даа. Тэр кинонууд Eagle телевизээр гардаг. Түүнд дуу оруулж байлаа. Тав дахь нь TV9 телевиз байх аа. Тв9 2003 онд байгуулагдаад тэднийхэн дуудаад, би ах эгч нартайгаа очоод, та нар багаараа ажиллаач гээд. Том том ах, эгч нартайгаа очоод Тв9 телевизэд дуу орууллаа. Тв9 телевизэд олон кинонд дуу оруулсан. Цэргийн сургуулийнхан, Хөөрхөн төрөх албагүй гээд л олон ангитай кино. Япон, солонгос олон ангит кинонууд байна. Тэнд л анхны гарын шавь болж байсан хүүхэд байгаа юм. Цэргийн сургуулийнханд дуу оруулж байхад бид чинь 2-3-лаа л оруулдаг. Ахмад жүжигчин ганц хоёр байна л даа. Цэргийн сургууль  залуус, сонсогч олонтой дүрүүдтэй шүү дээ. Олон залуу дүртэй. Жишээ нь, би гэхэд 7-8 дүрд дуу оруулдаг. Хоолой салгаад л хийдэг. Тэнд Эрдэнэбилэг гэж хүүхэд надад шавь оръё гэж хадаг барьж ирсэн юм.

-Тусгай салаа кинонд тоглодог уу?

-Биш ээ. Кинонд нэг их тоглоогүй ээ. Үхэл амьдралыг зааг гэж монголын уран сайхны кино байдаг юм. Түүний гол дүрд тоглодог Эрдэнэбилэг гэж залуу байгаа.

-Төөрөөд, цасан дунд мөлхөөд байдаг уу?

-Аан тийм. Тэр залуу маань Цэргийн сургуулийнхны тосгоны Перепечко гээд бүдүүн сонсогчийн дүрд дуу оруулсан юм. Яаж ярихыг нь би зааж өгөөд, ингэс гээд дугарчих. Хоолойгоо жаахан шах гэх мэтээр зааж өгөөд, анхны шавь минь Эрдэнэбилэг юм даа. Кинонд дуу оруулалтын шавь гэвэл. Би ч дуу оруулаад 15-16 жил болчихсон. Бас нэг өөрийн гэсэн арга барил, онцлогтой болчихжээ. Энийгээ хүнд хэлж өгөх юм сан гэж боддог. Тэр үед л манай хүн таарсан юм. Дараагаар нь манай Энхгэрэл гээд л СУИС-ийн багш бий. UBS телевизээр Жан Гум анх гарахад дуу оруулж эхэлсэн. Тэр үед нь бас би хэлж өгдөг байлаа. Гээд яриад байвал бас олон шавь бий.

-Тухайн үед дуу оруулагчаар үндэсний телевизэд ажилд ороход шалгуур өндөр байсан биз?

-Манай хуучныхан ярьдаг байсан юм. Хуучин босго өндөртэй, чанга байсан гэж. Жишээ нь, Монголын радиод нэвтрүүлэгчээр ажилд ороход 32 шүд нь бүтэн байх ёстой. Хоёрдугаарт, дуу хоолой цангинасан сайхан байх ёстой. Элдэв эвдэрсэн зүйлгүй. Хүнгэнэсэн акценттай. Тийм дуу хоолойтой хүнийг Монголын радиод нэвтрүүлэгчээр авдаг байжээ. Дуу оруулагчаар ажилд ороход жүжигчний мэргэжилтэй байх ёстой. Мэдрэмжтэй, анхаарал төвлөрөл сайтай байх гэх мэтээр олон юмыг харна л даа. Яагаад гэвэл чихэвчээ сонсоно, дүрсийг нь дэлгэцээр харна. Тэгээд урд байгаа текстээ уншина. Тэгэхээр олон юмтай харьцаж байгаа биз. Дуу оруулагчийн нэвтрүүлэгч, хөтлөгчөөс ялгагдах онцлог нь гүйцэтгэлийн өндөр түвшинд ажлаа хийдэг. Холливуд, ази, америкийн гэдэг юм уу тэр том том тултал нь тоглочихсон супер жүжигчдийн дүрийг дуу хоолойгоороо амилуулж байна шүү дээ. Тултал нь тоглочихсон тэр дүрийг унагаж дуу оруулбал энэ ажлыг хийгээд хэрэггүй. Тиймээс тэр хэмжээнд дуу оруулахын тулд гүйцэтгэлийн өндөр ур чадвар шаарддаг мэргэжил.

-Дээр үеийн киног үзэж байхад л бидний аав ээжүүд энэ хүний дууг өөр хүн оруулсан гээд ярьдаг байсан. Жишээ нь, Тунгалаг тамир киноны Цахиур Төмөрийн хоолойг Дагийранз гуайг оруулсан гэж ярьдаг байсан. Тэгэхээр бас дуу оруулалтын өөр төрөл гэж байгаад байна уу?

-Телевизийн кинонд дуу оруулахад мэргэжлийн хэлээр синхрон уншилт гэж ярьдаг. Монголын уран сайхны кинонд дуу оруулахад ам барилт гэж ярьдаг. Дуу оруулалт дотроо олон янз. Синхрон уншилт, ам барилт гэх мэт. Ам барилт нь тэр хүнийг уйлбал дагаж уйлна, инээвэл дагаж инээнэ. Бүр амьсгалахад нь дагаж амьсгална. Яг тэр хүнийг юу хийнэ бүгдийг дагана. Үүнийг ам барилт гэж яриад байгаа. Ийм ялгаатай.

-Та сүүлийн үеийн IPTV-үүдэд дуу оруулж байна уу?

-Оруулна оруулна. Тэд чинь ази кино, европ кино, холливуд гээд л янз бүрийн багц байдаг юм байна шүү дээ. Түүндээ санал тавиад л дуу оруулаад өгөөч гээд оруулж байгаа.    

-Та гавьяат цолоо хүртэж гарч ирээд “Би 30 мянган кинонд дуу оруулсан. 50 гаруй кинонд тоглосон” гэж ярьж байсан. Тэр дотроосоо хамгийн их хайрладаг дүр тань ямар дүр байна вэ?

-Би 33 жил дуу оруулж, кинонд тоглож, телевизийн нэвтрүүлэг хөтөлж, теле зохиомж, өгүүллэг хүүрнэл уншжээ. Энэ том цолонд тодорхойлсон газар маань Дуу оруулах урлагийн холбоо л доо. Дээр нь Монгол Улсад кино урлаг үүссэний 90 жилийн ойг тохиолдуулан энэ том цолыг хүртлээ л дээ. Мөн Кино урлагийн зөвлөлөөс тодорхойлсон. Тодорхойлохдоо Наранбаатар ахаа уран бүтээлийн жагсаалтаа өгнө өө гэсэн. Би чинь оюутан байхаасаа кинонд дуу оруулж эхэлсэн. Хамгийн анх Банштай зутан гээд л дуу оруулсан киноныхоо нэрийг дэвтэр дээр бичдэг юм. Киноны нэрийг нь бичээд, ард нь улсыг нь бичээд л эхэлсэн. Тэр телевизэд тийм кинонд дуу орууллаа гээд л бичээд байсан. Тэр бүгдийгээ эргүүлж сөхөж харлаа. Уран сайхны кино, хүүхэлдэйн кино, бүрэн хэмжээний кино, шинжлэх ухааны баримтат кино гээд нийлээд 30 мянга болжээ. 30 мянган кинонд би дуу оруулсан байна. Халтар царайт, Цэргийн сургуулийнхан гээд олон ангит кинонууд байна. Жишээ нь, Цэргийн сургуулийнхан 200 гаруй ангитай. Тэгэхээр олон ангитай киноны нэг ангийг нэг кино гэж үзэж байгаа юм. Тэгэхээр би зөвхөн Цэргийн сургуулийнхан гэж тооцохоор 200 гаруй кино болчхож байгаа юм. Маш олон кино бий дээ. Дуу оруулснаа мартдаггүй олон л кино байна. Холливудын кинонууд, ази кинонууд, Чаки Чаны кинонууд ч байна. Брюс Лигийн кино ч байна. Шварценеггер, Сталлонегийн тоглосон кино ч байна. 30 мянган кино шүү дээ. Заримыг нь мартана. Тэр дундаас холливудын алдарт жүжигчин Мил Гибсоны тоглосон Гамлет, Шекспирийн зохиол. Би тэр кинонд дуу оруулсан. Түүнийг орчуулсан манай орчуулагч сайн орчуулсан. Бид чинь орчуулагчийн үгийг үзэгчдэд хүргэж байгаа шүү дээ. Хүний үгийг хүнд хүргэдэг хүмүүс байхгүй юу. Түүнээс би өөрөө кино орчуулаад орчуулсан киногоо уншихгүй. Орчуулагч гэж мэргэжлийн хүн байдаг. Зарим залуус надад хэлдэг. Наранбаатар ахаа та гоё орчуулсан байна лээ шүү гэж. Тэгэхээр намайг киногоо орчуулаад, дуу оруулдаг гэж ойлгодог юм шиг байна лээ. Үгүй биш шүү. Тусдаа англи, орос, япон, хятад хэлний мэргэжлийн орчуулагчийн үгийг би түмэндээ хүргэж байгаа. Тэр Утгаараа алдарт жүжигчин Мил Гибсоны тоглосон Гамлет киног манай орчуулагч маш сайн орчуулсан. Тэр дуу оруулсан дүрээ ер мартдаггүй. Сайхан дүр.