Нийслэл хот улсын төсвийн ачааллыг нуруундаа үүрсээр ирсэн бөгөөд энэ жил мөн л Улаанбаатарчууд нийт орлогынхоо 35 хувийг улсад төвлөрүүлэх үүрэг хүлээгээд байна. Монгол Улсын нийт хүн амын тал шахам хувь нь аж төрдөг нийслэл хотын төсөв санхүүгийн асуудалд улстөрчид үнэндээ л шоовдор хүүхэд шиг хандсаар ирсэн.
Нийслэлийн төсвийн орлогын дөрөвний нэгийг улсын төсөвт орлого болгон татаад авчихдаг. Буцаагаад хөрөнгө, мөнгө хуваарилж өгөхдөө 30-аад мянган хүн амтай нэг аймагтай адилтгаж үздэг нь нууц биш. Энэ жилийн тухайд Сангийн сайд урьд урьдынхаас бүр ч илүүтэйгээр гар татах нь улсын хэмжээнд ганц байдаг Хавдар судлалын үндэсний төвд зарцуулах байсан 18 тэрбум төгрөгөөс сохор зоос ч хялайлгаагүй байгаагаас харахад ойлгомжтой болж байх шиг.
Улаанбаатар хотод автозам ашигласны төлбөрийг тав дахин нэмэгдүүлэх шийдвэрийг нийслэлийн удирдлагуудын зүгээс гаргасанд олон нийт янз бүрийн байр суурьтай байна. Энэ нь иргэдийн халаастай шууд холбоотой учраас ингэх нь ч дамжиггүй. “Түгжрэл бууруулах нэрийдлээр иргэдийнхээ халаас руу өнгийлөө" гэсэн нэг өнцгөөс харвал мэдээж тийм. Гэхдээ энэ бол түгжрэлээс үүдэлтэй гэхээсээ илүү юуны түрүүнд автозамын ашиглалтын бэлэн байдлыг хангах, зам засвар, арчлалтыг чанартай хүртээмжтэй хийж, гүйцэтгэх цаашлаад иргэдийн амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгийн аюулгүй байдалтай холбоотойгоор бодит шалтгаан нөхцөлийн улмаас урган гарсан санал гэдгийг бодолцох хэрэгтэй болов уу. Өнгөрсөн зуны үргэлжилсэн усархаг борооны улмаас улс, нийслэлийн автозамууд чанараа таниулж, эвдрэл гэмтлийг нөхөх, засч арчлах шаардлага хаа сайгүй бий болсон. Тухайлбал, олон улсын болон улсын чанартай автозамын засвар, арчлалтад их хэмжээний мөнгө зарцуулж, тэр нь төсөвлөсөн хэмжээнээсээ нэлээд давсан учраас Автозамын санд төвлөрүүлэх хөрөнгө, эх үүсвэрийг нэмэх шаардлагатай гэж үзэн өнгөрөгч наймдугаар сард Засгийн газраас журам хүртэл баталсан билээ. Уг журмаар автозам ашигласны төлбөрийг нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ мөн төлбөр хураадаг цэгийн тоог нэмэх зэрэг хэд хэдэн шийдвэр гаргасан юм.
Замын хөдөлгөөний хэт ачааллыг зөв тооцоолох, автозам, уулзвар, гэрлэн дохионы хэвийн ажиллагааг хангах, замын сүлжээний хүртээмж, хөдөлгөөний, аюулгүй байдлыг сайжруулах, автозогсоолыг нэмэгдүүлэх, жолооч зорчигчдыг ая тухтай зорчуулахад замын сангийн хөрөнгө маш чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Гэтэл Зам тээврийн яамны Авто замын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын мэргэжилтний хэлж байгаагаар зам засварын арчлалтын мөнгө жилээс жилд буурах болжээ. Өмнө нь 55-60 тэрбум төгрөг төсөвлөдөг байсан бол сүүлийн зургаан жилд 20 тэрбум төгрөг болгон бууруулчихаж.
Тэгвэл нийслэлд ямар боломж нөөц байгааг бодоод үзье. Нийслэлчүүд бид өмнөх жилүүдийн адил хойд хормойгоороо урд хормойгоо нөхье гээд ч 2020 онд засч сайжруулах шаардлагатай нийт авто замынхаа талыг ч нөхөж дөнгөхгүй хэмжээнд хүрснийг юуны түрүүнд дуулгах нь зүйтэй. Улаанбаатар хотын барилгажсан нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд нийт 789.2 км, хотын бүсийн хэмжээнд нийт 1051 км урт автозамын сүлжээтэй. Гэвч замын сүлжээний техник ашиглаптын түвшингээр үзэхэд өнөөгийн байгаа автозамын 40 хувьнь хангалтгүй гэсэн тооцоо байдаг аж. Тиймээс замын ашиглалтын түвшинг 100 хувьд хүргэн иргэд олон нийтийн тав тухтай зорчих нөхцөлийг бүрдүүлэх үүднээс нийслэлд автозам ашигласны төлбөрийг тав дахин нэмэгдүүлж, хөдөлгүүрийн багтаамжаас хамаараад 100-350 мянган төгрөг болгох шийдвэрийн цаад шалтгаан эндээс эхтэйг та эрх биш ойлгох биз ээ.
Жилийн төлбөр 100 мянган төгрөгийг 12 сард хуваавал нэг сард 8300 төгрөг, өдөрт 276 төгрөг гээд бодохоор энэ хэмжээний мөнгө төлөөд аюул эрсдэлгүй замаар зорчих боломж та бидний гарт байна гэсэн үг. Хэдхэн хоногийн дараа он гарангуут сонгуулийн буухиа хаа сайгүй өртөөлөх эгзэгтэй, эмзэг цаг дор зам ашигласны төлбөр нэмнэ гээд ярьж байгаагийнх нь төлөө хотын Захирагчийг “Унах нүхээ өөрөө малтаж байна даа” гэж улс төрийн хожоо бодож суугаа хүн цөөнгүй байгаа нь ч энэ өдрүүдэд ил болов. Энэ асуудлыг зориуд улстөржүүлэн иргэдийг хөөрөгдөж байгаа хүмүүсийн хувьд түүгээр явсан гайг үүгээр дуудчихалгүй, хэдэн сар амнаасаа хий гаргачихгүйхэн шиг мөрөөрөө гэлдэрч яваад сонгуульд оролцох нь чухал болохоос биш ирэх зун нийслэлчүүд ямар замаар зорчих нь огтхон ч хүртээлгүй бололтой. Харин иргэдийн, олон нийтийн эрх ашгийг бодолцдог хүнд бол сонгуулийн сунгааны унаа, даваанаас илүүтэй ирээдүйг харсан бодит ажил, бодит үр дүн чухал байдаг. Өрхийн төсөв санхүүтэй холбоотой асуудалд олон нийтийг яаж турхирч, улс төрийн тоглолт хийхээ тэд мэддэг ч одоо цаг үе өөрчлөгдсөн. Тийм ч учраас хувийн эрх ашиг бус, нийтийн эрх ашгийн үүднээс зоригтой, зорилготой, тууштай байвал үр дүн нь заавал гардгийг сайжруулсан түлшний хэрэглээг хэвшүүлснээс бэлээхэн харж болохоор байна. Эцэст нь хэлэхэд, хөдөлгүүрийн багтаамж, үйлдвэрлэсэн оноос нь шалтгаалж автозам ашигласны төлбөрийг дорвитой нэмээд өгөхөөр иргэд машинаас татгалзаж, нийтийн тээврээр үйлчлүүлэх, дугуй унах, алхах гэх мэт боломжийг эрэлхийлж эхэлдэг бөгөөд тэр хэрээрээ замын түгжрэл, агаарын бохирдлыг бууруулахад ач тусаа өгдгийг олон хотын жишээ харуулдаг билээ. Дээр нь Улаанбаатарт өдөр тутам хөдөлгөөнд оролцдог 401 мянга гаруй автомашины 78 хувь нь 10-аас дээш жилийн насжилттай гэсэн үзүүлэлттэй байгаа нөхцөлд ногоон хотыг цогцлоохын төлөө ийм зохицуулалтыг хүчээр хийдэг бодлого ч хаа сайгүй бий.
